Meesterlijke twijfel of twijfelachtig meesterschap?

Het is mijn held Leonardo Da Vinci (1452 – 1519). die deze week opnieuw voor inspiratie zorgt. Hij is als renaissance-ideaal van de homo universalis een waar genie. Hij was een beroemd Italiaans architect, uitvinder, ingenieur, filosoof, natuurkundige, scheikundige, anatomist, beeldhouwer, schrijver, schilder en componist. Jullie zullen wel al gemerkt hebben dat ik me maar al te graag in zijn geest zou kunnen schuilhouden om te ontdekken hoe die functioneert. En ik ben hier niet de enige in. Restaurateurs van zijn meesterwerken worden gedreven door hetzelfde verlangen. Al duiken zij letterlijk in zijn werk.

Leonardo-Lady-with-an-Ermine “De dame met de hermelijn”, 1490, olieverf op hout, 54 x 39 cm, foto via BBC

De Franse wetenschapper Pascal Cotte legde bloot dat Leonardo “De dame met de hermelijn” schilderde in drie fases. De afbeelding toont dat de eerste versie zonder dier was, de tweede met een kleine donkere hermelijn en dat het pas de derde versie was waarin we de grote witte hermelijn te zien krijgen. De witte hermelijn maakte dus niet van bij het begin deel uit van het portret.

Het diertje heeft nochtans een sterke symbolische betekenis. De geportretteerde dame – Cecilia Gallerani – was een minnares van Ludovico Sforza, de opdrachtgever en getrouwde Hertog van Milaan. Hij was Da Vinci’s beschermheer gedurende 18 jaar met als bijnaam “de witte hermelijn”.

De evolutie in het schilderij kan duiden op een sterker wordend verlangen van het koppel om hun relatie publiek te uiten. En misschien dat de witte en gespierdere versie van de hermelijn een tegemoetkoming was aan de vraag van de Hertog naar een meer flatterende versie van zijn portret?

In ieder geval is duidelijk dat het voor Leonardo niet van bij het begin een uitgemaakte zaak was wat hij er precies van zou maken. En kijk, het resultaat is een meesterwerk met onderliggende sporen van twijfel, van het voortdurend in vraag stellen van je opdracht en van een vermoedelijke actieve inbreng van de opdrachtgever.

Dit toont Leonardo als iemand die twijfelt, dingen toevoegt om ze dan weer te verwijderen en voortdurend van mening wisselt. Twijfel als keerzijde van vertrouwen zeg maar.

Leonardo_da_Vinci_-_Adorazione_dei_Magi_-_Google_Art_ProjectDe Aanbidding der Wijzen, 1481, Uffizi Firenze, olieverf op paneel, 243 x 246 cm

Een ander voorbeeld is “De Aanbidding der Wijzen”, een onvoltooid schilderij van Leonardo da Vinci uit 1481, toen hij 29 jaar was. De drie Wijzen in adoratie rond het kindje Jezus werden door Da Vinci geschilderd in opdracht van de augustijner monniken te Florence. Maar omdat hij in 1482 naar Milaan vertrok heeft hij het nooit afgemaakt. Hij liet het achter in verschillende fases van creatie en ontwikkeling. En dat is een kans die restaurateurs niet graag laten liggen. Naast Maria met Jezus en de drie wijzen zien we ook een rel van mensen, vechtende paarden en architecturale ontwerpen, landschappen en hemels. Het bevat blanco stukken, stukken met onderliggende schetsen en stukken in gevorderde fase. Het toont de fase waarin hij nog aan het uitzoeken was hoe het schilderij zou opgebouwd worden. Waarschijnlijk wou hij niet dat iemand het ooit zag in deze fase. Dit toont het proces van een genie dat nooit tevreden is. Die in alle vrijheid, vrij van alle beperkingen werkt en zoekt.

Met wat er nu zichtbaar werd gemaakt, is het bijna alsof we naast Leonardo voor het grote paneel kunnen gaan staan om te overleggen hoe hij de compositie nu het beste opbouwt. In zijn overtuiging dat kunst nooit af is, alleen verlaten.

Meesterlijke twijfel of twijfelachtig meesterschap? Ongetwijfeld het eerste!

Wanneer jij complimenten krijgt rond een sterk werk of indrukwekkend project, hoe vaak heb jij je dan al horen antwoorden. “Nochtans, het had nogal wat voeten in de aarde want dit en dat of zus en zo….” ? Dus formuleer eens voor jezelf wat je beste, slechtste en plezantste werk of project was, en je komt vast tot verrassende vaststellingen.

Bronnen:

 

 

2 reacties op “Meesterlijke twijfel of twijfelachtig meesterschap?

  1. Interessant verhaal!

    1. Onuitputtelijke bron van inspiratie die Leonardo.

Laat een reactie achter op Anoniem Reactie annuleren

Je e-mailadres zal niet getoond worden. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *