Afgelopen zondag bezocht ik op de valreep de Constant Permeke (1886 – 1952) expo in Bozar. Naast het prachtige werk en de verrassende variatie in zijn oeuvre, heb ik vooral de sporen gezien van een eenvoudig man die van aanpakken wist. Hoe heeft deze family man, die inspiratie vond in zijn alledaagse omgeving en voor wie vrouw en kinderen steeds centraal stonden in zijn leven, het kunnen schoppen tot een groot internationaal vertegenwoordiger van het expressionisme?
Een mooi citaat dat veel verklaart voor zijn succes is: “De diepste ontdekkingen zijn in de gewoonste dingen”. Permeke schilderde en tekende zijn directe omgeving. De mensen waartussen hij leefde en met wie hij zich verbonden voelde (de boer, de visser, het vrouwelijk naakt) en de natuur. Vooral de zee dan, maar even magistraal andere landschappen doorheen de 4 seizoenen. Dus een origineel thema had hij niet, wel een universeel. En daarbinnen drong hij door tot “het wezenlijke”, de kern, herkenbaar voor iedereen over de hele wereld. Ook wel zijn archetypes genoemd, toegankelijk en begrijpelijk voor elk paar ogen.
Zijn onderwerpen vond hij heel dichtbij, zijn inspiratie ook, maar evengoed ver af. Hij volgde de internationale ontwikkelingen in de kunst op de voet. Met andere woorden, hij keek ver en zag het groot. Permeke liet zich inspireren door de Parijse symbolische schilderkunst en literatuur, de Franse fauvisten en kubisten, de Duitse expressionisten, Van Gogh, Ensor, William Turner maar ook Afrikaanse/primitieve kunst en Rembrandt – voor zijn prachtige kleur-en lichteffecten.
De liefde voor de schilderkunst is hem van in de wieg meegegeven. Vader Henri was eveneens kunstschilder. Oorspronkelijk uit Antwerpen, maar het gezin verhuisde naar Oostende toen vader er de eerste conservator van het stedelijk museum werd. Zo leerde Constant het bloeiende culturele leven in Oostende kennen, waaronder James Ensor.
Maar dit betekent niet dat het allemaal vanzelf ging voor Constant. Hij koos bewust voor het vak en genoot een opleiding aan de academie te Brugge en Gent.
Doorheen zijn hele loopbaan heeft hij werk gemaakt van zijn netwerk. Overal waar hij zich vestigde of verbleef bouwde hij een netwerk op van toonaangevende mensen uit de kunstwereld zoals André De Ridder en Paul-Gustave Van Hecke (kunstcritici) en de kunstenaars Gust De Smet, Frits Van den Berghe en Albert Servaes (Gent/Sint-Martens-Latem). In Oostende waren het onder meer James Ensor en Léon Spilliaert. In Brussel dan weer Jean Brusselmans en Edgard Tytgat. En ook van het Antwerpse schildersmilieu maakte hij deel uit. Zo wordt hij zelf een centrale figuur in de kunstwereld met expo ’s in Oostende, Brussel, Antwerpen, Venetië, Parijs en Amsterdam.
Dus er is zijn aangeboren talent, het kunstminnend milieu waarin hij opgroeide en zijn krachtig netwerk dat hij uitbouwde. Wat is er nog meer?
Permeke huwde Marietje, de vrouw van zijn leven met wie hij 6 kinderen kreeg, waarvan er jammerlijk 2 jong stierven, de grootste tragedie uit hun gelukkig huwelijk. De verbondenheid met zijn vrouw en kinderen was cruciaal voor zijn welzijn en goed functioneren. Hij maakte ook twee wereldoorlogen mee. Wat me zo laat vermoeden dat zijn veerkracht en werklust bewonderenswaardig moeten zijn geweest.
Een teken hiervan is zijn drang naar innovatie die kadert in zijn ambitie “met niets of niemand vergeleken te willen worden” en “beter te zijn dan vele voorbeelden uit zijn tijd”.
Na een verwonding tijdens WOI belandt hij in Engeland waar hij uiteindelijk 5 jaar met zijn gezin als balling leeft. Daar ontwikkelt hij een nieuwe stijl (met kennis van het oeuvre van Ensor & Van Gogh) en komt zo tot zijn persoonlijk expressionisme dat gekenmerkt wordt door de zoektocht naar het “wezenlijke”.
Hij schildert en tekent sinds het begin, maar werkt evengoed met gemengde technieken.
Het is pas op zijn 50ste dat hij begon te beeldhouwen als reactie op de kritiek die hij kreeg op zijn tentoonstelling in 1936 in het PSK te Brussel waar hij vooral landschappen toonde. Daarop besloot hij een nieuwe richting uit te werken: naakttekeningen en bij uitbreiding beeldhouwwerken voornamelijk van vrouwelijk naakt. Zijn ambities waren niet min, naar eigen zeggen zou zijn beeldhouwkunst zelfs het werk van Rodin moeten overtreffen. Resultaat, in 1939, dus slechts 3 jaar later, terug een expo in het PSK te Brussel, maar deze keer uitsluitend met beeldhouwwerk. Emoties in steen.
Dit kunnen we wel een heel krachtige en vruchtbare manier noemen om met afwijzing om te gaan. (lees gerust een vorige blogpost Hoe ga jij om met afwijzing? hierop na).
Het zal ons niet verbazen dat tijdens de tweede wereldoorlog zijn werk door de nazi’s tot de “Ontaarde Kunst” werd gerekend. Maar ook dit laat hem niet weerhouden en hij blijft naakttekeningen en –beelden maken. Als hij deze dan in 1944 in het PSK te Brussel tentoonstelt, wordt het Paleis op het bevel van de bezetter gesloten. Commentaar op zijn werk stimuleert duidelijk zijn creativiteit en werklust.
Maar ook zelfkritiek was hem niet vreemd. Zo heeft hij verschillende werken herhaaldelijk overschilderd. Soms om sporen van bepaalde invloeden te wissen (want hij wilde met niets of niemand vergeleken worden), of soms gewoon als noodzakelijke stap in zijn zoektocht naar “het wezenlijke”. Zoals bij Leonie (1929/1932).
Maar vergeet niet, er wordt over Permeke gesproken en geschreven als een echte family man. En hij had als gouden regel dat hij nooit werkte op zondag.
Dus wanneer jij nog eens geen zin hebt om:
- je online netwerken te onderhouden
- een blogpost te publiceren
- een nieuwsbrief uit te sturen
- research te doen naar die nieuwe techniek
- een verkoopsgesprek op te volgen
- je contactlijst up te daten
- dat project eindelijk af te ronden
- je studio/atelier op te ruimen
bedenk dan hoe bevoordeeld je bent met de kans uit jouw talent je inkomen te halen. Mits de nodige inspanningen natuurlijk. Dus doe je werk met overtuiging en plezier, want je hoort bij de gelukkigen die een talent hebben om in alle vrijheid te ontwikkelen en daar je business rond te bouwen. Neem je kans om het kleine groots te maken.
Hier, als kado voor weer maar eens een prachtige blogpost:
http://screws.nilsfrahm.com/
Dank je wel Philippe voor je waardering en dit prachtig stukje muziek om mijn dag mee te starten!