Zoals je één ding doet, doe je alles. Wel, dat is precies wat duidelijk werd in gesprek met Maaike Leyn, beeldend kunstenaar en lerares Russisch. Dat geldt voor het plannen van een reis, het leven van het leven, het vormgeven van je agenda en het in elkaar stoppen van een les. Voor Maaike is dat met weinig maar voldoende vaste gegevens om de belangrijke zaken zeker niet te missen. En tegelijk open zodat er ruimte is voor onverwachte wendingen en verwondering. En zeker met een nooduitgang zodat een dood pad zo snel mogelijk kan verlaten worden.
We mogen ons gesprek starten in haar atelier waar we via haar werk meteen uitgenodigd worden in haar diepe zelf, haar kindertijd en genetische programmatie.
Maaike is een conceptuele denker. In het kader van de uitnodiging aan de tentoonstelling “Me, myself and I” bij Black Swan Gallery vertrok ze van de vraag “Hoe maak ik een zelf-portret als ik mezelf niet ken?” Om zichzelf beter te begrijpen, dook ze als een archeoloog in haar eigen leven. Via de duiven in het straatbeeld van Oostende (en op haar voorgevel) naar de duiven op de speelplaats van de basisschool gekweekt door een leraar naar de eerste letters die ze schreef. Ze besloot de pagina’s van haar eerste schriftje te hertekenen. Want:
Als kleuter-analfabeet ben je nog heel sterk je authentieke zelf, maar daarna word je gevormd, leer je tussen twee lijntjes letters te tekenen.
Door zich te verplaatsen in haar oude“ik”, herkent ze haar nog niet geknede DNA dat haar tot op vandaag typeert. Ze herbeleeft haar onhandige, dromerige eerste stapjes in de wereld van het schrift.
Wat ze bedenkt, tekent ze meestal. Maar haar ideeën zouden ook met andere media kunnen uitgedrukt worden. Ze vindt het gewoon leuk een bepaalde sfeer te vangen en denkt er soms aan dat meer met woorden te gaan doen, zoals teksten schrijven of podcasts maken. Maar tekenen is wat ze op dit moment in de vingers heeft en waar ze verder mee doet. Al heeft ze niet de ambitie enkel het tekenambacht te perfectioneren. Als we iets zeker weten over Maaike is het wel dat ze een grenzeloze interesse heeft. Ze leest stapels boeken en is inhoudelijk op veel verschillende manier actief. En dat brengt ze prachtig samen in haar tekeningen waar ze een poëtische en eigenzinnige interpretatie kwijt kan die heel vrijblijvend is.
Sinds ze door de lock down minder hoeft te pendelen tussen Oostende en Gent – waar ze avondles Russisch geeft – is haar leven veranderd. Overdag geniet ze van de vrijheid om zelf te kiezen hoe ze haar dag indeelt, en ’s avonds geeft ze les. Zo kan ze haar dagdelen ten volle gebruiken. Al mist ze het fysieke contact met de studenten en kijkt ze er naar uit om terug voor de klas te staan.
De dag start heerlijk ontspannend met een lange leessessie in de zetel samen met haar vriend die ook zelfstandig is. Dat is het moment waarop ze zich op lezen kan concentreren en daar genoeg energie voor heeft. Verder is het zoeken naar hoe ze de dag het beste (meest efficiënte) doorbrengt. Ze vertrekt van een takenlijst, maar houdt het toch redelijk open. ’s Middags neemt ze de tijd om gezond en vegetarisch te koken en eten ze samen. Bewegen, van cultuur proeven en vrienden en familie ontmoeten is meestal voor het weekend. Het Coronapatroon dat zo is ontstaan, valt duidelijk in de smaak. Ze erkent een ongelooflijke levenskwaliteit te ervaren waarbij ze soms het gevoel heeft niet mee te doen aan het normale leven. Maar wat is normaal? Soms is het ook leuk het druk te hebben. Ze gidst ook en zet nu en dan als curator tentoonstellingen op. Ook wanneer ze een tentoonstelling organiseert met haar eigen werk, werkt ze in een rush naar een deadline toe. Dan moet er heel veel gerealiseerd worden op korte termijn. Zo kent ze een afwisseling tussen rustige en drukke periodes.
Maaike haalt veel plezier uit verandering en voelt weerstand tegen herhaling. Duidelijk iets uit haar nog niet geknede DNA. Naar die verandering gaat ze dan ook steeds op zoek. Iets uitvinden, iets nieuws creëren is leuk en daagt haar uit. Niet alleen in haar kunst, ook in het maken van lessen. Ze geeft namelijk nooit twee keer dezelfde les, en dat doet ze al twintig jaar zo. Al dwingt ze zichzelf nu en dan zaken te hernemen om op die manier tijd te winnen. ‘Er is natuurlijk veel veranderd over die twintig jaar, en zeker het afgelopen jaar, van 100% voor de klas, naar 100% digitaal tot een hybride vorm nu. Van live streaming en live interviews met een Moskoviet was twintig jaar geleden geen sprake. Toen was het al moeilijk om een video te tonen in de klas’ vertelt ze.
Een andere constante is haar noodzaak haar geest voortdurend te voeden. Ze verslindt boeken en is constant aan het bijleren en aan het ontdekken. Op haar achttiende had ze een hele waslijst van mogelijke studierichtingen. Dat ging van geschiedenis, over psychologie, filosofie, kunstwetenschappen en beeldende kunsten tot fotografie. Toen ze op een infodag de faculteit kunstwetenschappen niet meteen kon vinden, belandde ze bij de Slavische letterkunde waar ze een professor hartstochtelijk hoorde praten over de Russische ziel en literatuur. Zou er meer zijn dan de trieste beelden op TV uit het Oostblok vroeg ze zich af. Het was kort na de val van de Berlijnse muur en daar was die hele ongekende wereld die voor haar zou opengaan.
Op dergelijke momenten voelt Maaike zich heel verbonden met de kern van wie ze is. Het klopt helemaal voor haar om totaal onwetend in een nieuwe materie te duiken. Of dat nu een studie is of een boek. De sturing die ze hierin kreeg van thuis bleek een voorspellende kracht te hebben. Met haar goede schoolresultaten wou haar vader dat ze naar de universiteit ging. En haar moeder moedigde haar aan vooral niet achter een bureau te belanden om vrij en creatief bezig te kunnen zijn. Ze heeft een ontzettend uitgebreide cognitieve bagage, veel verbeelding en een scheppende creatieve kracht waardoor ze prachtige creaties in de wereld zet. Maar het had evengoed op een andere manier gekund zegt ze. Als journalist bijvoorbeeld, en dat geloof ik graag. Haar fascinatie voor het onbekende en haar brede interesse blijken een mooie leidraad voor haar doen wie je bent.
Haar definitie van succes onderging een heuse evolutie. Toen ze dertig was, was ze hard bezig met de vraag op welke manier ze carrière kon maken. Terwijl het nu (na een lang genezingsproces) draait rond de vraag: wat maakt mij gelukkig? Wat wil ik echt zelf? Wat vind ik belangrijk? En wat zou ik echt zelf heel graag doen? Die evolutie ging niet vanzelf. De persoonlijke ontwikkeling die hiervoor nodig was, ervaart ze als een deel van haar succes. Dat gaat dan over het aanvaarden van de saaiheid, het omarmen van een traag proces en het hier en nu genieten van wat er is.
Of geluk samenhangt met resultaat halen? Ja, toch wel, bevestigt ze. Wanneer een tekening lukt, dan is ze gelukkig. Maar dat is een lang proces dat in fases gaat. Het start heel erg opgewonden met iets nieuws, halverwege slaat de twijfel toe en nadien kan het helemaal keren en dan begint het toch weer iets te worden met tevredenheid op het eind. Een klassiek creatieproces met de gekende hoogtes en laagtes.
Dat is het moeilijke aan tekenen, het ontwikkelt zich op heel lange termijn. Wat ik nu teken, gebruik ik misschien pas binnen 1 à 2 jaar in een tentoonstelling.
Terwijl ‘als ik nu eten maak, eten we dat vanavond op’. Dat is ook zo bij het geven van een les, je hebt dat resultaat heel snel. Zo schommelt ze heen en weer tussen resultaten op korte termijn en resultaten op lange termijn.
Ook haar blik verandert. Zo was ze onlangs haar atelier aan het opruimen. Ze recycleert gebruikte doeken en recupereerde er eentje dat klaar stond voor het containerpark. Tien jaar geleden vond ze het mislukt, nu vindt ze het mooi in z’n naïviteit en hangt het aan de muur in haar atelier.
Ik denk dat ik vroeger een technische perfectie nastreefde terwijl schoonheid vaak in iets heel eenvoudigs of naïefs zit.
Schoonheid zit in hoe je naar de dingen kijkt. Je kan de dingen negatief inschatten, maar ook heel positief naar de dingen kijken. Als het regent bijvoorbeeld bekijk ik dat als een kans om een hele dag in mijn atelier te tekenen want dan heb ik niet de neiging andere dingen te plannen. Je kan alles op een heel andere manier bekijken.
Op de vraag waarin ze moet geloven om te kunnen doen wie ze is, vindt Maaike meerdere antwoorden. Geduld tonen, want goede dingen vragen tijd. Dat heeft ze aan den lijve ondervonden in de twintig jaar dat ze lesgeeft, als tekenaar op groot formaat en in de evolutie van haar beeldend werk. En ja, ze twijfelt heel vaak. Waar ben ik mee bezig? Nu met een alfabet.
Andere mensen zijn bezig met een serieuze job en ik zit hier gewoon mijn schriftje uit het eerste leerjaar na te tekenen.
Ik weet absoluut niet of dat iets moois of boeiends zal worden zegt ze openhartig. Er is enorm veel twijfel. ‘Ben ik mijn tijd niet aan het verkwanselen? Moet ik geen doctoraat maken in plaats van al die boeken te lezen en die kennis allemaal voor mezelf te houden?’
Maar ik probeer gewoon te geloven in mezelf, gewoon voort te doen en we zien wel wat er gebeurt.
‘En ook wat meer in het nu te leven en blij te zijn met wat er nu is. En niet te veel vragen te stellen.’ Dat heeft ze geleerd de afgelopen jaren dankzij haar genezingsproces.
Vroeger was ik veel ambitieuzer en veel ongelukkiger stelt ze vast. Ze had heel irrealistische dromen en ze kon ook nooit echt gelukkig zijn. Zo herinnert ze zich dat ze als beeldend kunstenaar een residentie had in Parijs, en in plaats van daar heel gelukkig te zijn, was ze teleurgesteld dat het maar Parijs was en niet New York of zo. Het was nooit goed genoeg. Haar ziekte bracht berusting. Ze leerde gewoon bij zichzelf gelukkig te zijn en meer van dag tot dag te leven. Voordien leefde ze meer in de toekomst en zag ze alles op extreem lange termijn. ‘Plots word je ziek en dan realiseer je dat je zo hard hebt gewerkt, zoveel klaargemaakt voor de toekomst, zoveel tekeningen, zo weinig genoten van het leven en nu kan het plots gedaan zijn. Wat gaat er dan met al die tekeningen gebeuren? Naar het containerpark? Voor wie heb ik dit allemaal gedaan?’
In mijn dertigerjaren organiseerde ik tentoonstellingen in Moskou en ging ik er keihard voor. Hele grote ideeën, heel ambitieus. En daar sta je dan tussen de bejaarden in de rij in de Carrefour aan te schuiven als je grootste activiteit van de dag.
Voordien had ze massa’s energie, en toen had ze niet eens de energie om eens te stofzuigen. Nu probeert ze dat geluk en resultaat niet uit te stellen maar dingen te realiseren waar ze vanavond gelukkig om is.
Het tekenen op groot formaat voelt vaak als een gevecht met zichzelf. Het dient geduldig te gebeuren en is soms ééntonig. Ook al houdt ze er niet van, toch bouwt ze herhaling in, want dat is belangrijk. Ze heeft continuïteit nodig zodat ze blijft doorwerken, ook al is het saai en gaat het traag. Haar valkuil is opgeven.
Bijvoorbeeld met het tekenen van het alfabet, zou ik helemaal doen wie ik ben, dan verlies ik mijn interesse na een aantal letters en geef ik op.
Intussen weet ze dat ze moet doordoen en afwerken, ook al is het saai. Je moet de saaiheid aanvaarden. Als ze dat niet doet, dan wordt ze er op lange termijn niet gelukkig van. Zo heeft ze in het verleden, dikwijls tegen haar natuur in, een bepaald soort werken op groot formaat gemaakt. Het leerde haar door te zetten en vertrouwen op te bouwen.
Toen ze dertig was, had ze die ervaring niet en hoopte ze dat ze op een namiddag een meesterwerk zou maken. Terwijl ze nu heel goed weet dat het echt wel een proces van traagheid is. Haaks op wie ze zelf is, vormt dit een ontzettende uitdaging. En uit ervaring, weet ze dat dit de manier is om tot iets te komen, en als ze dat niet doet, ze ontgoocheld zal zijn.
Wat ze veel eerder had willen weten maar met de jaren is gekomen?
Vroeger was ze heel onzelfzeker en kende ze enorm veel schaamte. Nu met ouder worden, gelooft ze dat als je je best doet, er eigenlijk geen enkele reden is om je te schamen. Wie opgroeit in de katholieke traditie wordt als kind opgezadeld met schuldgevoelens en een gevoel van falen. ‘Vroeger was ik altijd boos op mezelf, het schuldgevoel van ik doe het niet goed genoeg. Maar als je je best doet, kan er eigenlijk niets fout gaan. Dan kan niemand boos zijn op jou. En heb je in plaats van straf aanmoediging nodig wanneer iets niet meteen lukt.’
Ze studeerde met brio af in de Russische letterkunde en plots stond ze voor de klas, heel sterk theoretisch opgeleid maar zonder praktijkervaring. Met angst dat ze zouden vragen hoe je een pak frieten koopt met stoofvleessaus, want dat leer je niet aan de universiteit. Wel grammatica en literatuur, maar geen praktisch taalgebruik.
Ik had enorm veel schrik om door de mand te vallen en stond voor de klas met best wel veel schuldgevoel. Terwijl ik denk dat het normaal is dat je op die manier voor de klas staat op je 25ste en dat mensen daar begrip voor hebben.
‘Je krijgt veel krediet als je zo jong bent. Zo gaf ik op mijn 25ste cursussen Russische literatuur aan gepensioneerden en die hadden al een heel leven boeken gelezen! En dan moest ik het efkes komen vertellen? Gelukkig waren dat dan gepensioneerden die dat heel schattig vonden dat iemand als hun kleindochter die cursus kwam geven.’ Je kan maar werken met de bagage die je op dat moment hebt, je kan niet werken met een bagage die je hoopt te hebben binnen x jaar.
Tegen haar natuur in, is Maaike een echte doorzetter geworden. Met ouder worden (en dankzij haar genezing) denk ik dat je milder wordt en dat je probeert een goede vriendin te zijn voor jezelf, zegt ze al lachend. En dat is inderdaad wat Maaike de afgelopen jaren heeft geleerd. Positief te zijn voor zichzelf en dan kan je ook positief zijn voor andere mensen.
Ze leerde ook geen verwachtingen te hebben, haar beperkingen te aanvaarden en de waarde van een soort pessimisme ten opzichte van de buitenwereld. Als je telkens verwacht dat de trein op tijd komt, word je gefrustreerd. Als je ervan uitgaat dat er waarschijnlijk vertraging is, kan je alleen maar positief verrast worden. Ook reizen doet ze zonder al te veel verwachtingen. Voor haar laatste reis naar Kirgizië waren de vliegtickets en de eerste nacht geboekt. En wist ze hoe ze zich konden verplaatsen. Wat er vastlag, waren een aantal krijtlijnen, dingen die je zeker wil meenemen en welke richting ze wou dat het uitging. Maar wat er onderweg kon gebeuren, laat ze telkens open. Zonder verwachtingen.
Maaike heeft heel wat leestips voor ons. Zoals ‘Austerlitz’ van W.G. Sebald en ‘Ze kwam uit Marioepol’ van Natascha Wodin. Maar het boek waar ze het met ons over wil hebben is “Het huidige moment. Spiritualiteit zonder religie” van Sam Harris.
Ze raakte gefascineerd door de werking van het brein. Op suggestie van een vriendin las ze dit boek omdat de auteur als neuro-wetenschapper en atheïst op een wetenschappelijke manier onderzoekt hoe je voordeel kan halen uit meditatie. Hij haalt bepaalde zaken uit Oosterse religies die wij hier wel kunnen gebruiken en die dan heel simpel zijn en heel veel betekenis kunnen geven.
Goede boeken hebben vaak een duister kantje. Dat blijkt ook uit de andere titels waar ze over praat. Waarom is dat toch, vragen we ons af. Waar is de goede literatuur gebleven waar geen depressies, drama’s, oorlogen, trauma’s of geweld in voorkomen? De Sovjetliteratuur ten tijde van het communisme was heel vrolijk. Pure propaganda over de vrolijke arbeider, maar compleet oninteressante en saaie literatuur die niet gelezen werd.
We besluiten dan maar dat negatieve belevingen vaak interessanter zijn dan de positieve en we ze lezen omdat ze troost bieden en helpen relativeren. Al gelooft Maaike dat iedereen keihard zijn best doet om iets positiefs te verwezenlijken. Ze heeft moeite met de negatieve houding in de wereld. “De meeste mensen deugen” van Rutger Bregman komt dan toch op haar boekenstapel nadat we er nog uitvoerig over doorpraten. Want we zijn het eens, het kwade is sterker, maar het goede is met meer.
Wat me vooral opvalt in deze ontmoeting, is de mildheid die ik voel bij Maaike. Tijdens de loopbaanbegeleiding in 2017 was ze daar nog naar op zoek. Nu heeft Maaike gelukkig terug veel meer energie. Door het genezingsproces leer je jezelf kennen als een heel ander persoon getuigt ze. En ik merk dat dat een heel mooi persoon is. Die erop hamert te leven in het nu, naar de positieve kant van de dingen te kijken en je te verzoenen met het feit dat elke keuze positieve en negatieve dingen met zich meebrengt.
——————–
Black Swan Gallery “Me, myself and I” t.e.m. zondag 20 december. Open op zaterdag en zondag van 14 tot 18 uur met werk van Maaike Leyn en anderen.
Maaike volgde loopbaanbegeleiding bij Ziezo.
Deze blogpost maakt deel uit van de “Bijvoorbeeld” interviewreeks en is bedoeld als inspiratie tot doen wie je bent. Niks zo prettig als een krachtig voorbeeld. Maaike bijvoorbeeld. Maar ook enkele andere klanten zullen je inspireren in doen wie je bent.
(fotografie Laurence Vander Elstraeten)
2 antwoorden
Dank je Charlotte en Maaike voor deze getuigenis. Zinnen ervan schreef ik op in mijn boekje, als inspiratie en duwtje om te blijven oefenen in het nu te zijn, te doen wat vandaag warmte/tevredenheid/troost biedt, verwachtingen los te laten en mildheid te cultiveren.
Met veel plezier Dominique, het doet me goed te lezen dat het duwtjes kunnen zijn voor jou. Prachtig hoe jij je oefenkansen grijpt. Ik geloof dat ik nog veel van jouw (en Maaikes) geoefen kan leren. Alle goeds en goed weekend voor straks x